Božanstvena komedija, Dante Aligijeri

Božanstvena komedija

Autor: Dante Aligijeri
Književni rod: epika
Književna vrsta: poema

O piscu i delu

Prema mišljenju mnogih književnih kritičara i poznavalaca italijanske književnosti, epska poema “ Božanstvena komedija “, koju je stvorio Dante Aligijeri je “ najveća epska poema italijanske literature”, a smatra se i jednim od najvećih dela svetske literature.

Zanimljivo je da je sam pisac ime nazvao jednostavno “ Komedija “, a epitet “ božanstvena “ je ovoj lektiri dodao njegov zemljak, Đovani Bokačo i to u svom delu u kome se bavio život velikog Dantea. Zvanično, tek od 1555, godine se ovo delo počinje nazivati “ Božanstvena komedija “.

Italijanski renesansni pisac, Dante Aligijeri rodom je iz Firence. Nedugo nakon punoletstva, Dante postaje jedan od vođa literarnog pokreta “ Dolce stil nuovo “ ( “ Slatki novi stil “ ). Upravo u tom periodu upoznaje i svoju muzu, Beatris Portinari. Mnoga svoja dela je posvetio upravo njoj, te je ona postala gotovo razlog i za život i za pisanje. A njen lik je ovekovečen i u “ Božanstvenoj komediji “.

Pored pisanja, Dante Aligijeri je bio i vojnik, ali i lekar i apotekar. Kako nije bio oduševljen tim zanimanjima, Dante je počeo da se bavi i politikom. Njegova politička karijera se završila prilično neslavno, te je na dve godine izgnan iz Firence, a morao je da plati i visoku novčanu kaznu. Kako nije mogao da plati kaznu, osuđen je na doživotno izgnanstvo.
Baš u vreme izgnanstva je započeo rad na ovom delu.

Tadašnji princ italijanskog grada Ravene ga je pozvao u Ravenu 1318. godine, što Dante prihvata. Svega tri godine nakon dolaska, Dante Aligijeri umire u Raveni 14. septembra 1321. godine. Sahranjen je u tadašnjoj crkvi Svetog Pjera. Njegov epitaf – stih njegovog prijatelja Bernarda Kanaćia, i danas stoji na grobu, a glasi: “ Firenca, majka male ljubavi! “

Vreme radnje

Lektira “ Božanstvena komedija “ počinje stihom: “ Na pola našeg životnog puta…”. Polazeći od tog stiha, došlo se do zaključka, koji je sada manje – više zvanično prihvaćen, da se radnja dela odvija u proleće 1300. godine. Čak postoji mišljenje da je reč o Velikom petku.

Naime do ovog zaključka se došlo upravo na osnovu tumačenja prvog stiha, a uzevši u obzir da postoji podatak da je Dante smatrao da prosečan ljudski vek traje 70 godina, a on je rođen 1265. godine.

Mada, postoji i, mnogo više prihvaćeno mišljenje da je lektira “ Božanstvena komedija “ zapravo napisana nekoliko godina kasnije. Smatra se da je razlog za to u samom Danteu, koji je želeo da događaje koji su se desili nakon tog perioda prikaže u svom delu u vidu proročanstava.

Tema i ideja dela „Božanstvena komedija“

Osnovna tema lektire “ Božanstvena komedija “, Dantea Aligijerija je piščeva vizija putovanja čovečije duše kroz Pakao, Čistilište i Raj.

Simbolika naslova lektire “Božanstvena komedija”

Prvobitni naziv dela bio je jednostavno “ Komedija “. Smatra se da se Dante rukovodio srednjevekovnom teorijom da je komedija delo u stihovima, koje je pisano jednostavnim jezikom. Prema toj teoriji, komedija počinje tužno, a ima srećan završetak. Te je tako i veliki renesansni pesnik nadenuo jednostavan naziv svome delu.

Epitet “ božanstvena “ ovom maestralnom delu je dodao njegov zemljak Đovani Bokačo, a zvanično se pominje kao “ Božanstvena komedija “ tek 1555. godine, te taj naziv ostaje prihvaćen i do naših dana.

Analiza dela i simbolika brojeva

Lektira “ Božanstvena komedija “, Dantea Aligijerija se sastoji iz tri dela i to: “ Pakao “, “ Čistilište “ i “ Raj “.

Ukupan broj stihova je 14 233, pisani su u jedanaestercu i rimovani tercinama. Čitava lektira “ Božanstvena komedija “ jima ukupno 100 pevanja, s tim da samo prvi od njih, odnosno “ Pakao “ ima 34, a ostala dva po 33 speva.

U ovom delu je vrlo interesantna simbolika brojeva. Broj 3, kao simbol Svetog trojstva i broj 10 kao simbol savršenstva se ponavljaju mnogo puta u poemi. To se odnosi i na ovih 100 pevanja, što je zapravo 10 puta po 10.

Čitava poema “ Božanstvena komedija “ je pisana u prvom licu i pesnik u njoj opisuje svoj put kroz tri dela onostranog sveta, kroz koji prolazi duša nakon smrti. U svakom od ta tri dela, pesnik ima vodiča. Kroz Pakao i Čistilište ga vodi rimski pesnik Verhilije, a kroz Raj njegova Beatriče i Sveti Bernard.

U lektiri “ Božanstvena komedija “, Dante Aligijeri daje i svojevrsnu unutrašnju simetriju dela, a koja se ogleda u sastavu Pakla, Čistilišta i Raja. Naime: Pakao se sastoji od 9 krugova i predvorja ( što je 10 delova). Čistilište ima 9 delova i zemaljski Raj ( što je opet 10 delova ukupno), a Raj se sastoji od 9 neba i Empirija, a i to je ukupno 10 delova. Dakle, svaki od njih se sastoji od 10 delova, što je, kako smo već rekli simbol savršenstva.

Svaki od delova ( a ima ih naravno 3) se završava govorom zvezda, a svako šesto pevanje govori o politici, ali u opštijem smislu.

Duše svih grešnika, ali i pokajnika i blaženih su svrstane u 3 grupe.

Pesnika vode 3 vodiča, a na početku tog puta ga ometaju 3 zveri.

Ovo delo se smatra jednim od najvećih ikada napisanih prvenstveno zato što je neprolazno, te univerzalno. Na vrlo neobičan način je ovaj veliki pesnik uspeo da objasni ideal vere, morala, ali i nauke i politike.

Vrlo je zanimljiv i izbor likova koje sreće na svom putu, a koji su povezani na vrlo neobičan način.

Prisutno je i dosta scena mučenja, odnosno ispaštanja zbog počinjenog greha.

Ne treba zaboraviti ni simboliku likova lektire “ Božanstvena komedija “. Tako je, recimo rimski pesnik Vergilije simbol razuma i mudrosti. Sam pesnik je simbol grešnika, dok je mračna šuma simbol celokupnog grešnog života. Danteova muza, Beatriče simbol božanske milosti i tako dalje.

Ova poema je svojevrsan prikaz ljubavi ( ljudske i božanske), mada opisuje i čovekove unutrašnje borbe i njegovu iskonsku potrebu za ljubavlju i srećom, te duševnim mirom.

Vrlo intenzivnim pripovedanjem, veliki Dante vodi svog čitaoca iz tame večnog prokletstva, preko pokajanja do izvora božanskog svetla i istinske ljubavi.

Za jezik lektire “ Božanstvena komedija “, Dante Aligijeri koristi narodni ( tzv. volgare ) kako bi njegova poruka doprla do što većeg broja ljudi, a ne smo onih koji su obrazovani. U osnovi je firentinski dijalekat italijanskog jezika, ali sa primesama reči iz svakodnevnog života. U poemi “ Božanstvena komedija “, Dante Aligijeri koristi veliki broj reči iz francuskog jezika, ali i svoje kovanice, takozvane neologizme.

Stil čitavog dela je, takođe izuzetno zanimljiv. Naime, Dante koristi širok dijapazon stilova: i komičan i tragičan i svečan, ali i groteskni i ponizni.

Prepričana lektira “ Božanstvena komedija “, Dante Aligijeri

Na samom početku poeme “ Božanstvena komedija “ pesnik se gubi u mračnoj šumi, u kojoj ga napadaju sile tame, ovekovečene u životinjama. Prvo ga napada panter, koji je simbol požude, zatim lav, kao simbol oholosti i na kraju vučica, koja simbolizuje pohlepu. Od sila mraka ga spasava rimski pesnik Vergilije, koga šalje njegova muza Beatriče, te on postaje njegov vodič kroz Pakao.

Dalje ga Vergilije vodi kroz 9 krugova Pakla. Prema viđenju pesnika, pakao ima oblik levka, koji čine 9 krugova, a nalazi se u unutrašnjosti zemlje. Prvi krug je ujedno najbliži zemlji i on je i najveći, a svaki sledeći je manji i bliži unutrašnjosti zemlje. Uz to, svaki sledeći sa sobom nosi mnogo veće zlo, a poslednji je najgori i u njemu obitava satana. Ko god dođe u Pakao mora izaći pred Minosa, koji određuje u koji krug pakla ko ide. Niži krugovi Pakla su okruženi rekom Stiks, a opasuju ih zidine mitskog grada Disa.

U prvom krugu Pakla, koji je pesnik nazvao Limbo, se nalaze nekrštene i nevine duše. U drugom krugu su oni koji su žrtve pohote, a između ostalih i: Kleopatra, Ahil, Paris, Helena i mnogi drugi, poznati i nepoznati. U trećem krugu su smešteni oni koji su za života bili proždrljivi. Zanimljivo je da je u ovaj krug pesnik smestio mnoge rimske sveštenike i pape. U četvrtom krugu se nalaze škrtice, ali i rasipnici, a u petom oni koji su za života bili puni srdžbe. Jeretici su smešteni u šesti krug Pakla. Sedmi krug Pakla je podeljen na tri dela, a u njemu se nalaze svi nasilnici. U prvom delu sedmog kruga su oni koji su bili nasilni prema ljudima i imovini, u drugom samoubice, a u trećem, najnižem, oni koji su učinili nasilje prema Bogu, u smislu bogohuljenja ili sodomije. Svi koji su za života lagali su smešteni u osmi krug Pakla, koji je podeljen na deset zlih jaruga, odnosno kanala. U njemu se nalaze: krivotvorci, varalice, čarobnjaci, vračevi, lopovi, licemeri, zavodnici, podvodači, laskavci i oni koji su se trudili da stvaraju neslogu. U poslednjem, devetom krugu Pakla, koji je podeljen na četiri dela, nalaze se izdajnici i to ovim redom: izdajnici rodbine, otadžbine, gostiju i u poslednjem, izdajnici dobrotvora.

Na samom dnu Pakla nalazi se Lucifer, koji se smatra ocem svakog zla. On ima tri lica, te sa tri čeljusti melje Judu, koji je izdao Isusa, ali i Bruta i Kasija, koji su izdali Carstvo. Time pesnik simbolično stavlja do znanja da je najgora moguća izdaja – izdaja crkve, odnosno cara. Luciferovo lice je da jedne strane crveno ( što simbolizuje Judinu ljutinu, zbog koje je izdao Hrista), sa druge strane crno ( simbolizuje Brutovu glupost zbog koje je izdao Cezara ), te žućkasto – beličasto, kao simbol nemoći zbog koje je Kasije izdao, odnosno ubio. Tako pesnik, posredno govori da su ljutnja, glupost i nemoć, odnosno zagriženost ono što svakoga od nas tera pravo u čeljusti Lucifera. Čak, na kraju priče o Paklu, sam Lucifer pokazuje emocije i plače, pošto je žalostan što je toliko nisko pao.

Nakon Pakla, Vergilije vodi pesnika u Čistilište. Njih dvojica se penju na Planinu čistilište, koja se nalazi na drugoj strani sveta, uzevši u obzir da se u to vreme verovalo da se Pakao nalazi ispod Jerusalima. Na obali Čistilišta i na njegovim padinama se nalaze oni koji se nisu pokajali, ali i oni koji su se pokajali malo pre nego što su umrli. Oni tu čekaju da dođu na red da se popenju na planinu. U dolini, koja se nalazi u neposrednoj blizini planine su smeštena vrata u Čistilište, ali i mnogi evropski vladari. U Čistilištu se nalazi sedam terasa, a na svakoj od njih se nalaze oni koji su tokom života počinili jedan od smrtnih grehova i to: ponos, zavist, bes, lenjost, škrtost, proždrljivost i pohlepa. Na samom vrhu svih terasa se nalazi Edenski vrt, odnosno zemaljski raj.

Rimski pesnik Vergilije ipak ne može da uđe u Raj, jer kao paganin, on je stanovnik prvog kruga Pakla, odnosno Limba. Zato Dantea kroz Raj vodi Beatriče, uz koju se pojavljuju i mnogi drugi likovi iz Raja. Betariče je zapravo pesnikova velika platonska ljubav i muza, Beatris Portinari, koja je preminula 1290. godine.

Betariče vodi Dantea kroz devet koncentričnih krugova Raja. U prvom krugu, Mesecu se nalaze svi oni koji su prekršili ili napustili svoje zavete. U drugom krugu, Merkuru su oni koji su, želeći da steknu slavu, činili dobra dela. U Veneri, trećem krugu su oni koji su činili dobra dela, ali bez osećaja ljubavi. Duše onih koji su za života bili razumni su smeštene u Sunce, odnosno četvrti krug. Borci za hrišćanstvo su u petom krugu Raja, Marsu.

Oni koji se smatraju oličenjem pravednosti su u Jupiteru, odnosno šestom krugu. Mislioci su u sedmom krugu, Saturnu. U osmom krugu, zvezdama su oni koji su blagosloveni. Upravo u ovom krugu, pesnikovu veru, nadu i ljubav iskušavaju Sveti Petar, Sveti Jakov i Sveti Jovan. U devetom krugu, odnosno Prvom pokretnom nebu su smešteni anđeli. Odatle se pesnik penje u Empirij, odnosno u samu bit fizičkog postojanja koje naziva Čista nebesa i tu se susreće upravo sa Bogom, sa kojim govori o tajni kako božanske, tako i ljudske prirode.