Beograd u srednjem veku
Položaj Beograda bio je glavni razlog da se nadje na meti mnogih osvajača
Beograd se nalazi na mestu na kome se ukrštaju najvažniji rečni i kopneni putevi Panonske nizije i Balkanskog poluostrva. Dunav je oduvek bio glavna rečna saobraćajnica srednjo-evropskih zemalja, najbolja veza s balkanskim zaleđem i crnomorskom obalom. Preko Beograda vodi najkraći kopneni put prema Carigradu i Bliskom istoku (Beograd — Niš — Sofija — Carigrad). Njegova prošlost zbog toga je sastavni deo prošlosti i područja na čijoj je granici nikao. S pravom su ga nazivali „ključ hrišćanske Evrope”, „bedem hrišćanstva” — u vreme kada su njegove zidine uspešno zadržavale turske odrede, a potom „kapija Balkana“ za prodore sa severa.
Stara imena za Beograd
Grad na ušću Save u Dunav ima veoma bogatu prošlost i jedno je od najstarijih naselja u Evropi. Poznat je pod raznim imenima, koja odgovaraju pojedinim razdobljima njegove istorije: Singidunum, Beligrad, Alba Bulgariae, Alba graeca, Nandoralba, Nandorfervar, Griechisch, Weissenburg,Castelbiancho. Slovensko ime – Beograd nadživelo je sve političke promene kroz koje je grad prolazio. Ono je prevođeno na razne jezike (Alba,Fejervar,Weissenerburg,Castelbiancho) uz dodavanje oznake za političku pripadnost pojedinoj državi (Bugarskoj, Vizantiji, Ugarskoj). U današnjem gradu gotovo i nema vidljivih tragova te daleke prošlosti; njih je uništavao uvek novi osvajač. Jedino se u gradskim muzejima može steći bar delimična slika burnog razvoja grada.
Područje današnjeg Beograda bilo je nastanjeno i u srednjem veku
Područje današnjeg Beograda bilo je nastanjeno još u preistorijsko doba. Arheološka istraživanja na Banjici, u Žarkovu, na Karaburmi i Vinči omogućila su da se upozna materijalna kultura praistorijskih ljudi, naročito u mlađem kamenom, bronzanom i gvozdenom dobu. Posebno je dragocen lokalitet u selu Vinči, nedaleko od Beograda, na obali Dunava, gde su u velikom broju otkriveni tragovi najstarijih stanovnika ovog područja. Oni pokazuju nesumnjiv uticaj grčkih kolonija, koje su postojale na obalama Crnog mora, i na Jadranu.
Ko je osnovao Beograd – Prvo ime Beograda je Singidunum
Beograd su osnovali Kelti. Oni su preko Alpa i Panonije prodrli na Balkansko poluostrvo na putu ka Grčkoj. Međutim, trajno su se naselili u oblasti srednjeg Podunavlja posle povlačenja s juga sredinom III veka p. n. e. Smatra se da su prvo naselje, Singidunum, osnovali Skordisci, jedno keltsko pleme, koje se nastanilo na teritoriji između reka Morave i Save. Na njihov boravak u ovome gradu podsećaju razni arheološki nalazi, koji su otkriveni u najvećem broju u predelu Rospi Ćuprije. Sam naziv „Singidunum” sastavljen je od dve reči: „dunum”, keltska reč i znači „brežuljak”, „utvrđenje”; .a „Singi” – verovatno krije u sebi ime prekeltskog stanovništva ove oblasti, koje su Skordisci zatekli prilikom svog naseljavanja. Ne zna se da li je to bilo neko tračko ili ilirsko pleme.
Beograd u doba Rimljana (Rimsko ime Beograda je Singidunum)
Rimljani su vodili dugotrajne ratove s Keltima, a posebno sa Skordiscima. Oni su se najzad povukli u Panoniju, a oblast Singidunuma došla je pod vlast Rimskog carstva krajem I veka. Grad je uključen u provinciju Meziju. Počeo je naglo da se razvija tek od II veka, kad je postao sedište rimske vojske. Tu je bila smeštena legija zvana Flavija, i to od II do IV veka. Rimljani su na teritoriji današnjeg Kalemegdana izgradili vojni logor, kvadratni kastrum, čiji se oblik sačuvao do naših dana (prostor između Zindan-kapije, Spomenika Pobedniku, Sahat-kule i strme strane brežuljka). Ovaj logor imao je veoma povoljan geografski položaj, pošto se nalazio na brežuljku i omogućavao pregled nad čitavom okolinom.
Pored logora brzo se razvijalo gradsko naselje u kome su živeli veterani, isluženi vojnici sa svojim porodicama, zatim zanatlije, trgovci i drugi doseljenici, pored domaćeg stanovništva. Singidunum je vremenom dobio i odgovarajući pravni položaj u Rimskom carstvu. Postao je kolonija u III veku, između 212. i 287. godine. Gradski centar s javnim građevinama nalazio se na prostoru oko daanšnje Patrijaršije, Saborne crkve i zgrade Narodne banke (ulice 7. jula i Uskočka). Nađeni su ostaci javnog kupatila, a u blizini se svakko nalazio i forum i druge zgrade.
Najstarije građaneko naselje obrazovalo se uz bedeme vojnog logora na Kalemegdanu. Kasnije se ono znatno proširilo. Ostaci rimskih kuća pronađeni su u današnjim ulicama braće Jugovića, Simine; na Studentskom trgu, na Lekinom brdu [(ulica Maksima Gorkog), na Topčideru, Karaburmi, Čukarici. Grad je imao vodovod. Od ovog naselja vodio je drum ka Viminacijumu, jednom od najznačajnijih rimskih naselja. Duž ovog druma (danas Bulevar Revolucije) nalazila se prostrana nekropola. Mnogobrojni votivni (nadgrobni, zaveštajni) spomenici i natpisi, koji su pronađeni u Beogradu, pokazuju da su stanovnici grada poštovali pored istočnjačkih uglavnom zvanične rimske kultove (Avgust, Junona, Minerva). Bogat arheološki materijal iz ovog doba čuva se u gradskim muzejima (Narodni muzej, Muzej grada Beograda).
Progon hrišćana u Beogradu
Hrišćanstvo se rano proširilo u oblasti Podunavlja. Krajem II i početkom III veka bilo je hrišćana u skoro svim gradovima duž obala Dunava. Mnogi od njih su proganjani zbog pristajanja uz novu veru. Progoni za vreme cara Dioklecijana zahvatili su i Singidunum, Sirmijum (danas Sremska Mitrovica) i okolne oblasti. Singidunum je u prvoj polovini IV veka već bio sedište episkopa.
Beograd u vreme velike seobe naroda
U vreme Velike seobe naroda Singidunum je imao izuzetno važnu ulogu. Bio je jedno od najvažnijih vojnih utvrđenja Carstva na granici prema varvarima koji su prodirali sa istoka u Panonsku niziju, i vršili napade i na Balkansko poluostrvo. U V veku Huni su pod vođstvom Atile osvojili grad 441/442. godine, zatim i Ostrogoti. Singidunum je obnovio tek vizantijski car Justinijan (527—565), kada je taj, po rečima jednog savremenika, postao „sjajan i velike hvale dostojan grad”. Najveća pažnja je tada posvećena izgradnji gradskih utvrđenja, bedema, koji su osposobljeni za dalju odbranu. Udruženi Avari i Sloveni osvojili su Singidunum 584. godine, ali grad nisu uspeli dugo da zadrže. Krajem VI veka Vizantija se energično borila za odbranu svoje dunavske granice. Jedan od najboljih vojskovođa Carstva toga vremena, Prisk, spasao je Singidunum od avarsko-slovenskog osvajanja u trenutku kada je već bilo odlučeno ne samo da se grad razori nego i da se stanovništvo raseli.
Doseljavanje Slovena u Beograd
Najdublje etničke promene izazvao je dolazak slovenskih plemena u oblast srednjeg Podunavlja. Oni su, udruženi s ostalim narodima krajem VI, naročito u VII veku, ne samo osvajali pogranične vizantijske oblasti nego se i trajno naseljavali u njima. Snage Vizantijskog carstva bile su nemoćne da se suprotstave ovom velikom kolonizacionom pokretu. U prvoj polovini VII veka razoreni su najvažniji vizantijski gradovi na Balkanu, a među njima i Singidunum. Posle osvajanja ovog važnog utvrđenja put prema Carigradu bio je otvoren. Veoma brzo posle toga Avari i Sloveni pojavili su se pred bedemima Carigrada (626. godine) dovodeći tako u pitanje i sam opstanak Carstva.
Beograd sadašnji naziv dobija 878 godine
Na ruševinama vizantijskog Singidunuma Sloveni su podigli svoj grad. Dali su mu i novo ime — Beograd. Ono se javlja prvi put u pisanim spomenicima 878. godine kao „episopatusBelgradensis|”. Na teritoriji grada, odnosno njegovoj bližoj okolini, pronađeni su razni slovenski predmeti iz ovog perioda. U selu Mirijevu kod Beograda otkrivena je jedna slovenska nekropola i veća količina starog nakita (Muzej grada Beograda).
U IX i X veku Beograd je bio u sastavu Bugarske države
Tokom IX i X veka Beograd je bio u sastavu Bugarske države. Tek kada je Vizantija uspela da slomi otpor Samuilovog carstva (1018. godine), Beograd je ponovo došao pod vizantijsku vlast. Tom prilikom je Vizantija osvojila i Srem. U crkvenom pogledu ove oblasti bile su potčinjene ohridskom arhiepiskopu odnosno vizantijskoj crkvi.
U XI veku prvi put Madjari osvajaju Beograd
U XI veku vođene su žestoke borbe oko Beograda. Mađari su sve više ugrožavali susedne vizantijske oblasti. Oni su 1071/1072 godine. godine uspeli da osvoje Srem, a posle tromesečne opsade i Beograd. Vizantijski zapovednik grada, Nikita, predao je Beograd novom osvajaču. Grad je bio strahovito opljačkan.
Beograd je spajao istok i zapad
Beograd se nalazio na najvažnijem kopnenom putu prema Bliskom istoku. Taj put su koristili mnogi hrišćanski putnici, hadžije i trgovci iz svih krajeva zapadne Evrope. Obično se išlo rečnim putem niz Dunav, preko Ugarske, Zemuna, Beograda i Braničeva, odakle se nastavljalo kopnenim putem prema Nišu. Beograd je tada bio prvi vizantijski grad u koji su dolazili ovi putnici, važna stanica na dugom i zamornom putu prema Jerusalimu. Mnogi se sa toga puta nisu ni vraćali: verdenski episkop Rajmbert umro je u Beogradu 1038. godine.
1095 Papa Urban II pokreće krstaški rat protiv „nevernika“ sa istoka
Čitave vojske krstaša prolazile su kroz Beograd. Kada je papa Urban II na Klermonskom saboru 1095. godine objavio pokretanje krstaškog rata protiv „nevernika” na Istoku, odziv naroda bio je velik. U pohod su krenuli velikaši, feudalne vojske, seljaci, gradska sirotinja, Velike grupe krstaša iz Nemačke i Francuske krenule su u proleće 1096. godine kopnenim putem preko Ugarske. Bili su slabo naoružani, bez dovoljno hrane i sredstava da je usput nabavljaju. Zbog toga su često dolazili u sukob s domaćim stanovništvom. Jedna grupa krstaša zadržala se u Zemunu, gde je prilikom kupovine hrane došlo do otvorenog sukoba s domaćim stanovnicima.
Nešto kasnije (1096. godine) nove grupe krstaša napale su Zemun i opsedale ga kao neprijateljsko utvrđenje. Posle žestokih borbi uspeli su da ga osvoje. Stanovništvo je nemilosrdno kažnjeno, a grad potpuno opljačkan. U jesen iste godine ovim putem su krenuli u pohod i francuski velikaši Gotfrid Buljonski i njegov brat Balduin, sa svojim vojskama. Posle kraćeg zadržavanja, nastavili su put prema Carigradu. U kasnijim krstaškim poh-odima učestvovali su i najmoćniji evropski vladari — nemački kralj Konrad 1147. godine i car Fridrih Barbarosa 1189. godine. I oni su se kraće zadržavali u Beogradu.
Prvi put pod srpsku vlast Beograd dolazi krajem XIII veka
Beograd je prvi put došao pod srpsku vlast krajem XIII veka. „Sremski kralj” Dragutin dobio je od Ugarske Mačvu i Beograd na upravu 1284. godine. Do njegove smrti 1316. godine Beograd je bio središte ove oblasti. U gradu je postojala velika mitropolijska crkva u kojoj se kao posebna dragocenost čuvala ikona „čudotvorne” Bogorodice. Još u XI veku pominje se srebrna ikona Bogorodice, koju je vizantijski zapovednik Beograda Nikita nosio na čelu velike litije beogradskih žitelja, kada je bio prinuđen da napusti grad. Kada su Turci 1521. godine osvojili Beograd i iselili Srbe iz grada, ovi su poneli ovu svoju ikonu.
Beograd posle smrti kralja Dragutina
Posle smrti Dragutina, srpski kralj Milutin je poseo Beograd i nastojao da ga održi. Međutim, Ugarska je polagala pravo na ovaj grad i čitavu Mačvu, pa su 1319. godine vođene žestoke borbe. Ugarski kralj Karlo sam je predvodio svoju vojsku u jesen 1319. godine. Prvo je osvojena Mačva, a zatim su posebni odredi upućeni na Beograd. Na prilazima grada došlo je do krvavih borbi u kojima je srpska vojska imala velikih gubitaka. Grad je bio razrušen i (spaljen, i pripojen Ugarskoj. Tada je uključen u Mačvansku banovinu.
