Vranje – Istorija, život i slike grada i okolnih mesta u opštini
Geografski položaj
Vranje sa svojom okolinom nalazi se na krajnjem jugoistoku R.S. Nadmorska visina grada iznosi 480 metara.
U geografskom smislu to je kotlina, koju okružavaju stari rodopoki masivi i kroz koju protiče Južna Morava. Njen položaj je odličan i omogućava lake saobraćajne veze s mnogim krajevima zemlje. Tako je na severoistoku preko Grdeličke klisure vezana s Leskovačkom kotlinom i dalje na severu s Pomoravljem i Šumadijom. Na jugoistoku je preko Končuljske klisure u vezi s Gnjilanom i Koemetom.
Kumanovsko-preševska kotlina na jugu povezuje je s Povardarjem. Jedino je veza na istoku s Bosilegradskim basenom i Bugarskom dosta otežana, jer vodi preko visokih planina Besne Kobile i vrletnih klisura Branjske, Korbevačke i Vrle Reke.
Broj stanovnika
Prema polsednjem popisu u gradu Vranju živelo je 55 933, a u celoj opštini 88.288.
Istorijat
Vranje je u toku svoje burne prošlosti imalo značajnu ulogu, zbog čega se pominje još od 1093. godine u delima vizantijskog istoričara Ane Komnine, kada ga je osvojio raški župan Vukan. I u daljoj istoriji Vranje je imalo znamenite ličnosti kao Nikolu Skobaljića, koji se istakao u odbrani ovog kraja od najezde Osmanlija (1451-1491). U XIX veku Vranjanci su se istakli za vreme prvog i drugog srpskog ustanka. Iz ovog perioda junaštvom se ističu vojvode ovog kraja: Palikuća, Ilija Strelja i Bogdan Poljanički.
U periodu NOR-a Vranje je dalo nekoliko značajnih ličnosti od kojih
su najpoznatiji: Pogačarević Sima, rođen u Vranju 1908.godine; stolarski
radnik, član KPJ od 1930. godine. U NOR je stupio 1941. godine. Pre rata uživao je ugled odličnog borca i revoluCionara. Dugo je bio sekretar partijske organizacije Vranja. Kao komunist bio je; često hapšen, a 1940. šdine i interniran. Posle okupacije radio je na organizaciji NOP-a u Vranju, a krajem juna postao je sekretar OK Leskovac. Herojski je poginuo decembra 1941. godiie na mestu „Dobra voda” iznad Vranja. Proglašen je za narodnog heroja.
Vukašin-Vule Antić, rođen oktobra 1909. godine u Vranju. Od 1929. godine radi na organizovanju radničkog pokreta u Vranju i Beogradu, zbog čega je često hapšen. Naročito se angažovao u sindikalnom pokretu i kao generalni sekretar Crvene pomoći Jugoslavije. Uhapšen je jula 1941. godine i streljan.
Todor-Mišić Španac, rođen je 1906. godine u Vranju. Za vreme građanskog rata u Španiji (1936-1939) Todor se na njenom tlu borio protivu fašizma. Po završetku Španskog rata izvesno vreme proveo je u lošrima u Francuskoj. Odatle je pobegao u Beograd a zatim u Niš gde su ga Nemci kao komunistu streljali 1942. šdine.
Vranje je dalo velik broj značajnih kulturnih i naučnih radnika. Od mnogih najznatniji su: Borisav Stanković (1876-1927), književnik, i jedan od naših najvećih pripovedača, slikar Vranja, čija su najpoznatija dela „Stari dani”, „Koštana”, „Tašana” i roman „Nečista krv”.
Dr Jovan Hadzi-Vasiljević, istor.ičar, rođen u Vranju 1868. godine. Napisao je velik broj naučno-istraživačkih radova, zatim istorijske, geografske i etnografske rasprave o Vranju, okolini i o Makedoniji.
Dr Milan Vlajinac, prof. univerziteta u Beogradu, rođen 1871. godine. Napisao je više stručnih radova i folklojrnu zbirku „Poljska privreda u narodnim poslovicama”.
Dr Đorđe Tasić (1892-1943), pravnik, pisac pravno-filozofskih studija; naročito se bavio izučavanjem sociologije. Godine 1935. osnovao je Društvo za oociologiju i društvene nauke. Objavio je veliki broj dela i studija, a najpoznatije mu je „Uvod u pravne nauke”.
Poznate su još ličnosti dr Uroš Stajić, inženjer atronomije, publi-
cist-novinar i urednik lista „Selo”; dr Milan Stajić, s poznatim radovima
na polju medicine-hirurgije; dr Jordan Stajić, takođe poznat po svojim radovima iz medicine koji su zapaženi i van naše zemlje.
Saobraćaj
Vranjskom kotlinom, odnosno dolinom Južne Morave, vodi deo naše najveće železničke magistrale i autoput, preko kojih grad Vranje i okolina imaju -stalne i dobre veze sa svim krajevima naše zemlje. Stalna autobuska veza postoji s Gnjilanom, Trgovištem, Vlasem, Bosilegradom, Leskovcem, Nišom i drugim okolnim mestima. Od železničke stanice i autoputa grad je udaljen oko 3 km. i na toj relaciji, uključujući tu i Vranjsku Banju, postoji stalna autobuska veza.
Turizam
Ugostiteljstvo Vranja čine hotel s restoranom „Vranje” „D” kategorije s 30 ležaja; restoran „Evropa”; gostionica s prenoćištem „Beograd” i na domaku grada i vranjskim vinogradimai voćnjacima, u čuvenom Borinom izletištu Ćoška, moderno opremljen ugostiteljski objekt s 200 mesta, baštom, vodoskokom i izvorskom vodom za piće, odakle se pruža divan pogled na panoramu Vranja i vranjsku kotlinu. U ovim objektima mogu se dobiti vranjski specijaliteti s roštilja a od gurmanskih specijaliteta đuveč ispod sača, teleća glava u škembetu, papci u saftu i dr. Specijaliteti od testa su samsa, poparenica, sečenica od kukuruznog brašna, seljačka zavijača (gibanica) i pite od kupusa i praziluka i dr. U većini od ovih objekata svira čuvena vranjska muzika.
Sport
Od sportskih društava u gradu postoje: fudbalski klubovi „Dinamo” i „Tekstilac”, stonoteniski klub „Mladost”, rukometni klub „Mladost”, lovačko i planinarsko društvo, Streljački odbor s preko 30 streljačkih družina, Opštinski odbor izviđača s nekoliko većih odreda i dr.
Obrazovanje
Vranje ima osnovne škole „Vuk Karadžić”, „Dositej Obradović”, „Jovan Jovanavić-Zmaj”, zatim gimnaziju „Bora Stanković”, Srednju ekonomsku, Učiteljsku školu i Školu učenika u privredi. U svim ovim školama ima oko 9.000 učenika i 280 prosvetnih radnika, uzimajući i Odeljenje više pedagoške škole koje je otvoreno 1961. godine u Vranju s grupama za ruski jezik i književnost, matematiku i OTO s fizikom.
U školama i većim radnim organizacijama postoje tereni za rekreaciju i male sportove.
Privreda
Privredu opštine Vranje do drugog svetskog rata karakteriše krajnja zaostalost. Glavno zanimanje stanovništva bila je zemljoradnja i stočarstvo, dok je u samom Vranju, gradu od oko 8.000 stanovnika, bilo zastupljeno u priličnoj meri zanatstvo i sitna trgovina. Sem državnog monopola duvana, u Vranju nije bilo nikakvih fabrika. Najvažnije grane poljoprivrede bile su ratarstvo, proizvodnja duvana, stočarstvo i voćarstvo.
Sredinom 1945. godine, udruživanjem privatnih zanatlija, prišlo se organizovanju zanatskih creduzeća „Metalac”, stolarskog, obućarskog, kao i proizvodno-zanatskih lreduzeća koja postepeno prerast?ju u fabrike: konfekcija „Sloboda”, Trikotaža „Vranjanka”, Fabrika za ekstrakciju kostiju „Koskara”, Fabrika obuće „Koštana”, Fabrika cigareta DIV, Pamučni kombinat, Fabrika ITO „Alfa” i Fabrika nameštaja.
Izgradnjom i puštanjem u rad ovih objekata, stanovništvo grada Vranja poraslo je na oko 20.000, a struktura privrede naglo se izmenila.
U strukturi industrije najvažnije mesto zauzima industrija duvana čiji su proizvodi i na svetskom tržištu mnogo cenjeni i traženi, zatim tekstilna industrija i industri1ja obuće, dok su drvna industrija i industrija tehničke opreme sada u razvoju. Poljoprivreda je još uvek ekstenzivna a u njoj i dalje prednjači proizvodnja duvana koja stalno raste; zatim stočarstvo i voćarstvo. Od poljoprivrede živi i njome se bavi nešto ispod 1/4 stanovništva.
Iako se karakter prirode Vranja i okoline postepeno menja, iako industrija i ostale privredne grane sve više uzimaju maha, ipak je to još uvek zemljoradničkostočarski kraj. Prirodni uslovi za razvoj ovih privrednih grana veoma su povoljni.
Poznate kulture ovog kraja su: duvan i konoplja, na osnovu kojih se uspešno razvija industrija.
Klima
Zemljište u dolini Morave sastavljeno je od plodnih nanosa, a klima je umereno-kontinentalna s relativno visokim temperaturama i znatnom vlagom. Posebno je karakterišu lepo izražena prelazna godišnja doba, duga i topla jesen, pogodna za voće i vinograde.
