Vukova reforma srpskog književnog jezika i pravopisa
Genijalno samouk, a reformator srpskog književnog jezika, sastavljač prve srpske gramatike i prvog srpskog rečnika, sakupljač narodnih pesama, pripovedaka i poslovica, Vuk Stefanović Karadžić je bio i prvi srpski književni kritičar, istoričar nove Srbije i etnograf.
Upravo je svojom delatnošću napravio odlučan preokret u srpskoj književnosti, jer je od tada dobila izrazito narodno i nacionalno obeležje po duhu, predmetima i težnjama, a i čitava jedna epoha, razvijeni srpski romantizam je bila pod njegovim neposrednim uticajem.
Njegovo epohalno delo kojim je uspeo da izvede pravu duhovnu revoluciju i stekne nemerljive zasluge za napredak srpske književnosti i kulture, je jezička i pravopisna reforma.
Iako je i pre bilo pokušaja da se reformiše azbuka i da se knjige pišu na narodnom jeziku, do Vukovog doba srpska književnost je negovana na slavenosrpskom jeziku i pravopisu. Zapravo je taj jezik bio veštačka tvorevina, jezik bez pravila i normi, zasnovan na kombinaciji staroslovenskog, ruskog, crkvenog i narodnog jezika. Njim niko nije govorio, a svako ga je morao učiti i, paradoksalno, ali niko ga nije dobro znao. Stara azbuka je imala 13 slovnih znakova više nego govorni jezik glasova. Pokrovitelj tog tzv. „jezika više klase” srpskog društva u Ugarskoj, bili su velikodostojnici Srpske pravoslavne crkve u Sremskim Karlovcima, koja je i pomoću tog jezika uspevala da održi svoj viševekovni klasni monopol u srpskoj književnosti i kulturi.
Vuk je protiv svih konzervativnih snaga vodio pravi jezički, književni i kulturni rat do kraja. I uspeo je da umesto mrtvog jezika privilegovane društvene manjine uvede živi narodni jezik u književnost našeg naroda. Zatim je uprostio pravopis, tako što je uveo pravilo „jedan glas- jedno slovo”, odnosno pravilo: „Piši kao što govoriš” i “Čitaj kao što je napisano”. Izbacio je 13 nepotrebnih slova i uveo 6 novih za već postojeće glasove.
Sve te snage feudalne crkvene hijerarhije su se suprotstavile Vukovoj reformi punom snagom, uticajima i surovošću. Njima su se pridružili i vladajući krugovi u Srbiji, na čelu sa knezom Milošem Obrenovićem, koji su se bojali prosvećenog naroda i u svim učenim ljudima videli moguće buntovnike. Vuk je, stoga podlo optuživan, napadan, onemogućavan mu je rad na razne načine, proganjan, ali je on i dalje sa neverovatnom energijom pravog revolucionara i čoveka koji veruje u opravdanost svojih ideja, uspeo da pobedi u toj neravnopravnoj borbi. Jedni su sprečavali štampanje i rasturanje njegovih knjiga u Ugarskoj, drugi su branili unošenje istih u Srbiju. Mitropolit Stratimirović se smatra glavnim organizatorom borbe protiv Vuka i njegovih pristalica. Ipak, najžešće javne polemike oko jezika i pravopisa, 30-tih i 40-tih godina je vodio Jovan Hadžić, konzervativni pravnik i pseudoklasični pesnik, koji je bio čvrsto povezan sa crkvenim velikodostojnicima u Ugarskoj i vladom u Srbiji.
Za godinu stvarne pobede Vukovih ideja uzima se 1847. Te godine je mladi filolog Đura Daničić u svom delu: „Rat za srpski jezik i pravopis” naučno dokazao ispravnost Vukove reforme. Iste godine je objavljena zbirka pesama Branka Radičevića, Njegošev „Gorski vijenac” i Vukov prevod „Novog zaveta”, kao dokaz da se na narodnom jeziku može stvarati najuzvišenija ljubavna poezija, ali I iskazivati složene filozofske misli.
Ubrzo, na Bečkom književnom dogovoru (16. mart 1850. godine) Vukova jezička i pravopisna reforma je dobila i drugu znacajnu potvrdu. Naime, tom prilikom su Vuk i Daničić, sa srpske strane, Mažuranić, Demeter, Kukuljević, Sakcinski i Pacel, sa hrvatske i Miklošić sa slovenačke strane utvrdili i jedinstvenost književnog jezika i pravopisa Srba I Hrvata. Tu jedinstvenost je konačno prihvatila i sprovela u delo generacija novih pesnika i mlade građanske inteligencije, koja je od 50-tih godina, oslobodivši se crkvenog uticaja, počela da razvija modernu srpsku književnost i kulturu.
