Žitije despota Stefana Lazarevića, Konstantin Filozof

Autor: Konstantin Filozof
Književni rod: epika
Književna vrsta: biografija

Ko je bio despot Stefan Lazarević?

Da bi vam analiza ove lektire bila jasnija, neophodno je da shvatite koliko je despot Stefan Lazarević bio važna istorijska ličnost srednjevekovne Srbije.

Ono što sigurno znaju svi, jeste da je Stefan Lazarević bio sin srpskog kneza Lazara Hrebeljanovića i kneginje Milice, te da je nakon očeve pogibije u bici na Kosovu bio jedini muški naslednik prestola. Ali kako je Stefan tada imao samo 12 godina, umesto njega je Srbijom vladala njegova majka, kneginja Milica. Kada je Stefan napunio 16 godina, majka mu predaje presto Srbije i povlači se u manastir Ljubostinju, koja je bila njena zadužbina.

Kada je dobio Srbiju zvanično na upravu, Stefan Lazarević je bio knez, a despot postaje nakon desetak godina, tačnije 1402. godine. Bio je prinuđen da prizna vrhovnu vlast turskog sultana, te se borio u mnogim bitkama, a između ostalih i na Rovinama i kod Angore.

Uprkos teškoj situaciji koja vlada u tadašnjoj Srbiji, ne prestaju porodični sukobi, naravno oko prestola. Jedan od sukoba je bio i između Stefana Lazarevića i Đurađa Brankovića, sina Stefanove sestre Mare Branković.

Despot Stefan Lazarević je u istoriji ostao upamćen i kao vladar koji je Beograd proglasio svojom prestonicom. Zbilo se to davne 1403. godine. Ova odluka je bila vrlo važna za napredak i razvoj Beograda u svakom smislu, a prvenstveno kulturnom. Takođe, despot Stefan Lazarević je kao ugarski vazal, bio jedan od prvih vitezova Reda Zmaja, koji je ugarski kralj Sigmund Luksemburški obnovio s početka 15. veka, 1408. godine. Ukazujući mu neverovatno poštovanje, jer je bio prvi vitez Reda Zmaja nakon njega samog, Sigmund Luksemburški dodeljuje despotu mnoge teritorije na upravu, a između ostalih i: Zemun, Slankamen, Mitrovicu, ali i tadašnji bečejski i Zrenjaninski spahiluk.

U manastiru Manasija, koji je zadužbina despota Stefana organizovao je prepisivačku delatnost važnih istorijskih spisa, poznatu kao Resavska škola.

Međutim, porodični sukobi se ponovo rasplamsavaju, ali se sada despotu suprotstavlja njegov mlađi brat Vuk, kome se pridružuju i sestrići, sinovi Mare Branković. Oni idu toliko daleko da traže pomoć ni manje ni više nego od turskog sultana i u međusobnim borbama svi ginu, osim samog despota i Đurđa Brankovića.

Despot Stefan Lazarević je uspeo da proširi teritoriju Srbije, zahvaljujući svom sestriću, Balši III, koji je bio sin Stefanove sestre Jelene Balšić. On mu predaje na upravu Zetu, a Stefan na saboru u Srebrenici, koji je održan 1426. godine, budući da nije imao naslednika, prepušta presto svom sestriću Đurđu Brankoviću.

Despot Stefan Lazarević je ubrzo po održanju ovog sabora iznenada umro od moždanog udara, dok je bio u lovu. Desilo se to u tadašnjoj, a i današnjoj opštini Mladenovac, u neposrednoj blizini zaseoka Crkvine, u mladenovačkom selu Markovac.

Do danas se sa sigurnošću ne može reći da li je despot Stefan Lazarević sahranjen u manastiru Manasiji ( Resavi ) ili manastiru Koporin, koji su njegove zadužbine.

Ko je napisao “ Žitije despota Stefana Lazarevića „?

Često se školarci zbunjuju oko toga ko je napisao lektiru “ Žitije despota Stefana Lazarevića „. Pa da vidimo ko je bio Konstantin Filozof, koji je autor biografije srpskog despota.

Ne zna se sa sigurnošću kada je rođen, ali se pretpostavlja da je to bilo oko 1380. godine. Rođen je i živeo je na tlu tadašnje Bugarske, a nakon što je 1393. godine došlo do njene propasti, Konstantin Filozof odlazi put tadašnje Srbije, kojom je u to doba vladao despot Stefan Lazarević.

Konstantin Filozof postaje lični bibliotekar srpskog despota, bio je zadužen i za organizovanje Resavske škole, ali i uopšte za razvijanje književne delatnosti u srednjevekovnoj Srbiji. Čak postoje podaci da je upravo Konstantin Filozof zaslužan za nastanak Resavske škole.

Pored dela “ Žitije despota Stefana Lazarevića „, po kome je ostao zapamćen, Konstantin Filozof je napisao i “ Slovo o pravopisu „.

Analiza dela “ Žitije despota Stefana Lazarevića „

Prvo i najvažnije što treba da imate na umu kada je u pitanju lektira “ Žitije despota Stefana Lazarevića „, jeste jezik kojim je pisana, a koji je sa današnjeg stanovišta vrlo nejasan, pa čak neki koji su se bavili analizom dela ga smatraju vrlo nepristupačnim, a za stil često možete pročitati da je težak. Baš iz tog razloga postoje prilagođena izdanja ove lektire, kako biste mogli da ih čitate sa razumevanjem.

Lektira “ Žitije despota Stefana Lazarevića “ je vrlo specifično delo srednjevekovne srpske književnosti, a spada u takozvanu istorijsku biografiju, uzevši u obzir da je despot Stefan bio svetovni vladar, te da ga Srpska pravoslavna crkva nije proglasila svecem. Baš iz tog razloga Konstantin Filozof daje prikaz njegovog života u svetlu istorijskih okolnosti toga doba. Upravo u tome je i najveći značaj ovog dela, jer je svojevrsno svedočanstvo o načinu života ljudi srednjevekovne Srbije.

Kompozicija dela “ Žitije despota Stefana Lazarevića “ bi se mogla podeliti na tri celine i to: uvod, žitije i pohvala despotu, te sa te tačke gledišta analiza same kompozicije pokazuje da lektira “ Žitije despota Stefana Lazarevića “ sadrži sve elemente kao i mnoge druge biografije.

Uvod je sačinjen od ukupno deset glava, pa analiza kojom su se mnogi pre nas bavili, smatra broj glava vrlo simboličnim, jer je i deset božijih zapovesti. Svaka od glava se odnosi na neko poglavlje života despota Stefana, a između ostalog na: život uopšte, junačka dela, doba kada je vladao, šta je dobro činio svojim sunarodnicima i još mnogo toga. Na kraju uvodnog dela, Kosntantin Filozof jasno daje čitaocu do znanja da će u sledećem poglavlju pisati o despotovom životu.

Kada je u pitanju sledeće poglavlje, to jest centralni deo dela “ Žitije despota Stefana Lazarevića „, Konstantin Filozof ga je napisao u akrostihu, to jest početna slova svakog poglavlja žitija predstavljaju despotovo ime. Ovaj deo je sačinje od ukupno 23 glave, a svaka od njih je obeležena broje, a predstavlja deo akrostiha.

Treći deo lektire “ Žitije despota Stefana Lazarevića „, Konstantin Filozof je napisao u formi pohvale, upoređujući despota da vrlo važnim biblijskim i drugim ličnostima. tako navodi da je krotak kao David, mudar kao car Solomon, lep kao Josif, hrabar ratnik poput Samsona, gostoljubiv kao Avram, darežljiv kao Jov.

Analiza dela “ Žitije despota Stefana Lazarevića “ navodi da je Konstantin Filozof na vrlo sistematičan i postupan način prikazao čitav život ovog vrlo važnog srpskog srednjevekovnog vladara, te se ova lektira prvenstveno treba posmatrati iz istorijskog ugla, jer predstavlja vrlo važno i obimno svedočanstvo o životu tadašnjih Srba. Takođe, uz istorijsku vrednost, delo “ Žitije despota Stefana Lazarevića “ ima i neospornu kulturnu i književnu vrednost.

Konstantin Filozof je vrlo realistično prikazao sve ljude i događaje, kojima je očigledno i lično prisustvovao. Takođe, potrudio se da ličnost despota Stefana Lazarevića prikaže što je realnije moguće, slikajući ga kao sina, ujaka, brata, požrtvovanog i pravičnog vladara, viteza Reda Zmaja, hrabrog ratnika, hrabrog državnika i spretnog diplomatu.

Prepričano delo “ Žitije despota Stefana Lazarevića „, Konstantin Filozof

Nakon poglavlja analiza i opisa života despota Stefana Lazarevića, sledi poglavlje prepričano delo, kako bi vam ova lektira bila što jasnija.

Na samom početku dela “ Žitije despota Stefana Lazarevića „, Konstantin Filozof ima uvodno izlaganje, koje je mahom uopšteno i ne tako kratko. Potom opisuje teritoriju kojom je vladao despot Stefan, te kazuje o poreklu loze Nemanjića. Pominje i samog kneza Lazara i kneginju Milicu, iznoseći njihove osobine i postupke, kao i Lazarevu pogibiju na Kosovu, te period posle toga, kada je Srbijom vladala kneginja Milica.

Iako prvenstveno govori o životu i vladavini despota Stefana Lazarevića, Konstantin Filozof daje vrlo precizan prikaz i mnogih drugih naroda, a na prvom mestu turskog, opisujući mnoge istorijski važne bitke.

Ne treba zaboraviti ni vrlo važnu činjenicu, koja se odnosi i na analizu i na prepričano delo, a to je da “ Žitije despota Stefana Lazarevića „, Konstantin Filozof obiluje likova koji su istorijski vrlo važni, kao što su: starogrčki filozofi Platon i Aristotel, starogrčki pesnik Homer, ali i čuveni grčki vojskovođa, Aleksandar Makedonski, kao i mnogi drugi.