Glagoli – šta su, kako se dele prema glagolskom vidu i rodu i gramatičke osobine

Glagoli su reči sa konjugacijom kojima se označava:

  • radnja: kopati, orati, čupati, saditi, crtati, mrviti…
  • stanje: venuti, kopneti, radovati se, tugovati, ležati, čekati…
  • zbivanje:sevati, grmeti, naoblačiti se…

GLAGOLI PREMA PREDMETU RADNJE (GLAGOLSKI ROD)

Prema GLAGOLSKOM RODU glagoli mogu biti:

PRELAZNI (radnja ovih glagola vrši se na nekom predmetu)

Primer:

zamoliti (Milicu), musti (krave), uzeti (olovku), pisati (domaći)

NEPRELAZNI (radnja ne prelazi na objekat)

Primer:

poći, sesti, ići, rasti

POVRATNI (pored sebe imaju povratnu zamenicu, odnosno rečcu se). Mogu biti:

1. pravi povratni glagoli (kada subjekat vrši radnju sam na sebi,odnosno se može da se zameni sa sebe)

Primer:

spremiti se (spremiti sebe), češljati se (češljati sebe), umiti se (umiti sebe)

2. uzajamno povratni glagoli (kada dva subjekta vrše radnju uzajamno)

Primer:

rvati se, tući se, svadjati se, gurati se, zagrliti se

3. neprave povratne glagole (kada se radnja dogadja u samom subjektu). Ovde rečca se ne znači sebe, već je znak odredjenog dogadjanja.

Primer:

znojiti se, ljutiti se, radovati se, crveneti se

sta su glagoli

GLAGOLI PO TRAJANJU RADNJE (GLAGOLSKI VID)

Glagoli po trajanju radnje (GLAGOLSKOM VIDU) mogu biti:

1. NESVRŠENI (inperfektivni) – označavaju radnju, stanje ili zbivanje neograničenog trajanja, a prema načinu trajanja mogu biti:

  • trajni (durativni) koji označavaju neprekidno trajanje radnje (pisati, učiti, žuboriti)
  • učestali (interativni) koji označavaju neograničeno trajanje radnje ali sa prekidima (lupkati, provirivati).

2. SVRŠENI (perfektivni)– označavaju radnju, stanje ili zbivanje ograničenog trajanja. To su:

  • početno-svršeni glagoli ako označavaju svršeni početak radnje (zalajati, progovoriti, završiti, zakliktati, poleteti)
  • završno-svršeni glagoli ako označavaju svršetak radnje (utrčati, izgovoriti, doleteti, pasti, sleteti)
  • neodredjeno svršeni ako označavaju svršeni trenutak radnje i izvesno trajanje te radnje (popričati, zastati)

NAPOMENA:

  1. Svršeni (perfektivni) glagoli najčešće nastaju dodavanjem prefiksa nesvršenim (imperfektivnim) glagolima: učiti-naučiti, jesti-pojesti, pisati-zapisati…
  2. Postoje parovi glagola različitog vida: stajati-stati, juriti-jurnuti, ležati-leći…

DVOVIDSKI GLAGOLI označavaju radnju čiji se vid može odrediti samo u rečenici (kontekstu). Takvi glagoli su : videti, čuti, doručkovati, užinati, telefonirati…

Primer:

On još dobro vidi (nesvršeni glagol)

On vidi svaku tvoju grešku (svršen glagol)

GRAMATIČKE OSOBINE GLAGOLA

Glagoli imaju:

  1. Lice-  prvo, drugo,treće
  2. Vreme- sadašnje, prošlo, buduće…
  3. Način- zapovedni način (inperativ) i mogući način (potencijal)
  4. Glagolski rod- prelazni, neprelazni i povratni glagoli
  5. Glagolski vid- svršeni i nesvršeni glagoli
  6. Gramatički rod- muški, ženski, srednji
  7. Gramatički broj- jednina i množina
  8. Stanje- aktivno i pasivno
  9. Potvrdnost- odričnost

1. LICE– morfološka kategorija kojom se označava kome se licu pripisuje radnja, stanje ili zbivanje.ta lica su:

  • prvo lice (lice koje govori, govornik)
  • drugo lice (lice sa kojim prvo lice govori, sagovornik)
  • treće lice (neprisutno lice o kome prvo i drugo lice govore)

2. VREME – morfološka kategorija koja označava kada se neka radnja vrši.

3. NAČIN – specifična morfološka kategorija za označavanje stava govornog lica prema još neizvršenoj radnji ili stanju. Taj odnos se izražava imperativom (Čitaj!) i potencijalom (Čitao bih roman).

4. GLAGOLSKI ROD – prelazni, neprelazni i povratni glagoli.

5. GLAGOLSKI VID – svršeni i nesvršeni glagoli

6.GRAMATIČKI ROD – (muški, ženski, srednji), koji razlikuju samo glagolski pridev radni ( čitao, čitala, čitalo) i glagolski pridev trpni (ćitan, čitana, čitano).

7.GRAMATIČKI BROJ – (jednina i množina) koji razlikuju svi glagolski oblici sem glagolskog priloga sadašnjeg, glagolskog priloga prošlog i infinitiva.

8.GLAGOLSKO STANJE – označava odnos izmedju radnje, stanja ili zbivanja i subjekta rečenice kome se radnja pripisuje. Ta razlika se izražava posebnim nastavcima za aktiv i pasiv glagolskih oblika. Na osnovu upotrebe u aktivnim i pasivnim oblicima glagoli su:

  • aktivni glagoli, koji se u rečenici najčešće upotrebljavaju sa subjektima koji označavaju bića koja svojom voljom mogu vršiti radnju: učiti, kopati, lajati, ići…
  • medijalni glagoli, koji se u rečenici najčešće upotrebljavaju sa subjektima da označe šta se subjektima dogadja bez ikakvog učešća volje tih subjekata: bolovati, tugovati…
  • pasivni glagoli, koji se upotrebljavaju u obliku pasivne rečenice, kojom se označava da biće ili predmet čije je ime u subjektu trpi radnju koju neko vrši na njemu: Zadatak je napisan na času. – Zadatak se piše na času.

9. POTVRDNOST-ODRIČNOST – je gramatička kategorija koja označava da li je odredjena situacija, iskazana ličnim glagolskim oblikom, ostvarena (vrši se ili će se izvršiti), ili da se ta situacija nije ostvarila (ne vrši se ili se neće vršiti). To znači da se glagolski oblici mogu upotrebiti u potvrdnom ili odričnom obliku. Odrični oblik prostih glagolskih oblika ostvaruje se negacijom potvrdnog oblika (upotrebom odrične rečce ne: čitati-ne čitati, idem-ne idem, nadjoh-ne nadjoh…) Odrični oblici pomoćnih glagola su: nisam, nisi, nije, nismo, niste, nisu; ne budem, ne budeš, ne bude, ne budemo, ne budete, ne budu; ne bih, ne bi…; neću…

Photo source: Pixabay, Unsplash, Pexels

Similar Posts