Podela narodne književnosti na rodove i vrste

Šta je književnost?

Sam termin književnost se upotrebljava kako bi označio sva pisana dela koja imaju estetičku vrednost. U naš jezik je termin književnost stigao iz latinskog, odnosno grčkog jezika. U srpskom jeziku je termin književnost izveden iz reči knjiga, a sam termin književnost se smatra gotovo sinonimom termina literatura. Ovaj termin je izveden iz latinskog littera, u značenju slovo, a nastao je prevođenjem reči γραμματικη iz grčkog jezika, a u istom značenju ( γραμμα – slovo ).

Podela književnosti u srpskom jeziku

U srpskom jeziku postoji osnovna podela književnosti i to na: narodnu književnost i umetničku književnost.

Narodna književnost predstavlja vrlo bitan deo sveukupnog stvaralaštva u srpskom jeziku. Mahom se tvorci ovih pesama ne znaju, osim što se zna da su se one prenosile s kolena na koleno, to jest sa generacije na generaciju. Posebno je važan segment epska narodna književnost iz koje se mnogo saznaje o narodnoj tradiciji i događajima, za koje nije sigurno da su stoprocentno istorijski pouzdani, to jest da su se zbili baš kako je narodni pevač opisao.

Umetnička književnost predstavlja sva ona književna dela kojima se znaju autori, a koja po svojim osobinama mogu da se svrstaju u književno delo.

Podela narodne književnosti na rodove i vrste

Kada govorimo o književnim rodovima, onda prema definiciji govorimo o “ vidovima umetničkog oblikovanja stvarnosti uz pomoć reči „.

Podela narodne književnosti se razlikuje od podele umetničke književnosti u srpskom jeziku. Umetnička književnost se, recimo deli na književne rodove: liriku, epiku i dramu. Međutim, narodna književnost, odnosno usmena književnost se deli na sledeće rodove:

• lirske pesme
• epske pesme
• usmene prozne oblike
• lirsko – epske pesme
• prozni oblici
• kratki govorni oblici

Svaki od ovih rodova se kasnije deli na književne vrste.

Lirske pesme

Njih je Vuk Stefanović Karadžić, koji je izvršio podelu narodne književnosti na rodove i vrste, nazvao i “ ženske pjesme „.

U lirske pesme, odnosno lirske vrste spadaju sledeće vrste pesama:

• obredne pesme
• običajne pesme
• posleničke pesme
• mitološke pesme
• porodične pesme
• ljubavne pesme
• šaljive pesme
• uspavanke
• religiozno – moralističke pesme

Epske pesme

Epske narodne pesme je Vuk Stefanović Karadžić nazvao i “ muške pjesme „, odnosno “ junačke „. Ove pesme su čuvene po tome što su opevale važne događaje iz naše prošlosti i na taj način ih sačuvale od zaborava.

Epske narodne pesme se u osnovi dele prema stihu u kome su ispevane, te mogu biti ispevane u epskom desetercu ili u dugom stihu, kada je reč o takozvanim bugaršticama.

Vuk Stefanović Karadžić je epske narodne pesme podelio prema vremenu nastanka i to na:

1. Epske narodne pesme starijih vremena

Opevaju period do kraja 15. veka, te propast samostalnih srednjevekovnih država. Uglavnom se u epske narodne pesme starijih vremena se svrstavaju one koje pevaju o: Nemanjićima, Mrnjavčevićima, Jakšićima, Crnojevićima, kosovskim junacima.

U epske narodne pesme starijih vremena, između ostalih spadaju i pesme: “ Uroš i Mrnjavčevići „, “ Ženidba Dušanova „, “ Ženidba kralja Vukašina „, “ Marko Kraljević ukida svadbarinu „, “ Marko Kraljević i orao „, “ Car Lazar i carica Milica „, “ Smrt vojvode Prijezde „, “ Dioba Jakšića “ i mnoge druge.

2. Epske narodne pesme srednjih vremena

Opevaju period 16. i 17. veka, kada su u Srbiji bili aktuelni haduci i uskoci, a ispevane su u epskom desetercu.

U epske narodne pesme srednjih vremena spadaju pesme hajdučkog i uskočkog ciklusa, a između ostalih to su pesme: “ Stari Vujadin „, “ Ivo Senković i aga od Ribnika „, “ Ropstvo Janković Stojana „.

3. Epske narodne pesme novijih vremena

Opevaju događaje koji su se zbili u 18. veku i u prvoj polovini 19. veka. To su pesme koje pripadaju ciklusu pesama o oslobođenju Srbije i Crne Gore.

Između ostalih, u epske pesme novijih vremena spdaju i: “ Boj na Mišaru „, “ Početak bune protiv dahija „, “ Tri sužnja „.

U lirsko – epske pesme spadaju balade i romanse.

Prozni oblici

Osnovna podela proznih oblika je na pripovetke i predanja.

Dalje se pripovetke dele na:

• priče o životinjama
• bajke
• basne
• šaljive priče
• legendarne priče, to jest legende
• novele
• anegdote

Predanja ili, kako ih Vuk Karadžić naziva “ vjerovanja “ se dele na:

• kulturno – istorijsko predanje
• etimološko predanje
• mitološko predanje

Kratki govorni oblici

Kada se kaže kratki govorni oblici misli se na narodne: zagonetke, poslovice, brzalice, pitalice, brojalice, izreke, ali i blagoslove, kletve i zakletve.