Kalemegdanska tvrdjava Beograd

Istorija i zanimljivosti Kalemegdana

Prošlost beogradske tvrđave i Kalemegdana zapravo je prošlost Beograda, jer je ovaj utvrđeni deo beogradskog rta imao veliki značaj u svim promenama koje su se dešavale na bližem i daljem području sve do najnovijeg vremena kada se vatreno oružje naglo usavršilo.

Uređelju parka pristupilo se 1869. godine kada je na prostoru ispred tvrđave zasađeno drveće i počelo uređivanje staza za prve šetače. Otada pa do 1905. godine uređivan je Veliki Kalemegdan. Navedene godine je počelo prvo proširenje parka, koje je obuhvatilo i Mali Kalemegdan. Drugo proširenje učinjeno je 1928. godine i ono je zahvatilo unutrašnjost tvrđave, mada se u njoj još uvek nalazila vojska.

Kalemegdan u prvom i drugom svetskom ratu

U prvom svetskom ratu tvrđava je služila kao fortifikacioni objekat i kao isturena osmatračnica i bila je izložena napadima neprijateljske artiljerije. U drugom svetskom ratu tvrđava je doživela nova oštećenja, a neki objekti su potpuno porušeni. Godine 1948. tvrđava je stavljena pod zaštitu i nastavljeno je uređivanje celog parka.

Vodič kroz Kalemegdan

Kalemegdanski park po svom položaju ubraja se među najlepše u Evropi On je najomiljenije šetalište Beograđana.

Na malom skveru pre ulaza u glavnu aleju Kalemegdanskog parka nalazi se poprsje pesnika Milana Rakića (1867-1938.), koje je radio vajar Toma Rosandić.
Na ulazu u park s desne i s leve strane nalaze se biste političara Koste Taušanovića (1854-1902.), rad vajara Đorđa Jovanovića, i velikog srpskog kompozitora Stevana St. Mokranjca (1856-1914.), rad vajara Riste Stijovića.

Na glavnoj i u prilaznim alejama postavljeni su ovi spomenici: bista srpskog književnika i slikara Đure Jakšića (1832-1878), rad vajara Petra Ubavkića; pripovedača Janka Veselinovića (1862-1905), rad vajara Periše Milića; pesnika Vojislava Ilića (1862-1894), rad vajara Jovana Pešića; političara i pisca Jaše Prodanovića (1867-1948.), rad Sretena Stojanovića; bista velikog filologa Đure Daničića (1825—1882.) i istoričara Jovana Gavrilovića (1796-1877.), radovi P. Ubavkića; bista književnika Jovana Subotića (1817-1886.), rad Đ. Jovanovića, i lik pesnika Branka Radičevića (1824-1853,), koji je u granitu isklesao Aleksandar Zarin.

Centralnim delom Kalemegdanskog parka dominira impozantni spomenik zahvalnosti Francuskoj, rad čuvenog jugoslovenskog vajara Ivana Meštrovića (1883-1962.), koji je otkriven 11. novembra 1930. godine.

S jedne i druge strane postamenta su reljefi: reljef Sorbone i reljef koji prikazuje saradnju srpskih i francuskih ratnika na Solunskom frontu za vreme prvog svetskog rata.

U blizini je popularna skulpura „Borba” (Ribar”), delo vajara Sime Roksandića, koja prikazuje ribara u borbi s vodenom zmijom, to je, ustvari, vanredno lepo vajarski komponovana fontana.

Gornji grad – Kalemegdan

Ulaz u Gornju tvrđavu. – Glavni ulaz u Gornju tvrđavu vodi iz Uzun Mirkove ulice. Međutim, pre ulaska u spoljnu Stambol-kapiju (odakle je nekada započinjao put za Carigrad), na desnoj strani prostire se Mali Kalemegdan. Tu se nalazi Umetnički paviljon „Cvijeta Zuzorić”, koji je 1928. godine podiglo Društvo za pomaganje umetnosti.

Ispred zgrade nalazi se bronzana figura „Buđenje”, rad vajara Dragomira Arambašića.

U blizini je bronzana skulptura „Umorni borac” Tome Rosandića, i „Partizan s decom”, rad u bronzi Jelene Jovanović. Na padinama Malog Kalemegdana smešten je Zoološki vrt.

Spoljašnja Stambol-kapija oslanja se na veliki trouglasti basgion Sultantabija. S druge strane bastiona nalazi se kapija kroz koju je, po predanju, ušao Karađorđe 1807. u osvojenu beogradsku tvrđavu.

Idući ovim pravcem dolazi se do unutarnje Stambol-kapije. S njene leve i desne strane nalaze se bastioni s kazamatima.

Na prostoru oko bastiona s leve strane nalazi se zgrada Vojnog muzeja.

Po prolasku kroz unutarnju Stambol-kapiju nailazi se na „kir turbesi”, gde je, prema predanju, za vreme Turaka, „sahranjena neka devojka koju su podjednako poštovali i Srbi i Turci”.

Visokim kamenim bedemom, koji su sagradili Turci u XVII veku, a na kojem se nalazi Sahat kula, počinje stariji deo Gornje tvrđave. Ulaz na bedemu je otvoren u XVIII veku kada je tvrđava dobila današnji izgled.

U ovom delu tvrđave je turbe u kojem je sahranjen Damad Ali-paša, veliki vezir, koji je poginuo 1716. godine u bitci kod Petrovaradina. Kasnije su tu sahranjena dva muhafisa (zapovednika) beogradske tvrđave. Prema mišljenju stručnjaka, turbe je sagrađeno početkom XVIII veka.

U ovom delu tvrđave, u severnom i istočnom zidu, vidljivi su ostaci rimskih bedema. Iz srednjeg veka su Dizdareva i Zindan-kapija. Iz turskog perioda sačuvana je česma kod Defterdareve-kapije.

Zindan-kapija, s dve okrugle kule, potiče iz XV veka. U kulama su bile zloglasne tamnice (zindan-tamnica). Gornji deo kula restaurisan je 1937—38. godine.

Iza ove kapije je Dizdareva kapija, najstarija očuvana kapija u tvrđavi. U visokoj kuli, koja je restaurisana 1938. godine, nalazi se Narodna opservatorija. S leve strane pruža se srednjevekovni kameni zid podignut na temeljima rimskog, čiji se veliki kvaderi nalaze u podnožju.

Iz perioda austrijske okupacije, sem Sahat-kule, je i „Rimski bunar”.

Za „Rimski bunar” nije utvrđeno kada je nastao, ali se pominje u XVII veku. Austrijanci su ga obnovili 1731. godine. Bunar ima oblik stubline (dubina oko 35 metara), oko koje se obavijaju spiralne stepenice.

U blizini bunara, na jednom ispustu tvrđave, nalazi se na visokom dorskom stubu bronzani kip „Pobednik”, delo vajara Ivana Meštrovića. Spomenik je postavljen 1928. godine kao simbol srpskih vojnih pobeda.

Crkva Ružica bila je u XVIII veku magacin za barut. Krajem XIX veka pretvorena je u vojničku crkvu. Za vreme borbi 1914—15. godine bila je teško uštećena, pa je posle rata potpuno obnovljena.

U neposrednoj blizini je crkva sv. Petke sa „čudotvornim izvorom”, koji je poznat i posećivan još u XVIII veku (crkva je završena 1937.).

Pored navedenih ulaza u Gornju tvrđavu ima i drugih. Jedan prolazi iz nekadašnje Vidinske ulice (danas Cara Dušana), i prolazeći pored bastiona (iz XVII veka), koji štiti kapiju s monogramom „L II”, nalazi se već pomenuta Zindan i Dizdareva kapija.

Kalemegdanska terasa

Na velikoj terasi ispod zidina tvrđave, prema reci Savi, nalazi se grobnica narodnih heroja, gde leže posmrtni ostaci rukovodioca SKOJ-a Ivana Lole Ribara (1916—1943.), člana Vrhovnog štama NOVJ i Nacionalnog komiteta oslobođenja Jugoslavije Ivana Milutinovića (1901—1944.), političkog radnika i organizacionog sekretara CK KPJ Đure Đakovića (1886—1929.) i političkog radnika i državnika Moše Pijade (1890—1957.). Spomen-biste I. Ribara, I. Milutinovića i Đ. Đakovića izradio je u bronzi vajar Stevan Bodkarov, a biotu M. Pijade — Slavoljub Vava Stanković.

Donji grad – Kalemegdan

Donja tvrđava. — Za ulaz u Donju tvrđavu ima više prolaza. Iz Gornjeg grada može se sići pored crkve Ružice i crkve sv. Petke ili od Defterdareve kapije strmim putem niz padinu prema ostacima nekadašnjeg velikog slagališta za municiju.

U Donjoj tvrđavi najznačajniji spomenici su: kula Nebojša i kapija cara Karla VI.

Kula Nebojša

Za vreme Turaka ova kula, koja je drevnijeg postanka, pominje se kao tamnica i mučilište. U njoj je pogubljen 1798. godine grčki rodoljub Riga od Fere.

Kula Nebojša ima osmougaonu osnovu. Za vreme austrijske vladavine u XVIII veku, kada je preuređena čitava tvrđava, kula je dozidana.

U ratu 1914—1915. godine, kula je oštećena pa su 1938. izvršeni na njoj izvesni restauratorski radovi.

Kapija cara Karla VI

Kapija cara Karla VI najlepši je i najbolje očuvani spomenik iz vremena austrijske vladavine (1718—1739.). Podignuta je u baroknom stilu „posle osvajanja slavnog Beograda, 1736”.

U Donjoj tvrđavi sačuvani su još (danas restaurisan) turski. amam i ostaci jedne vojničke kuhinje iz XIX veka.